2. DÖNEM ÇAĞRI KONULARI ARASINDA ÖNEMLİ YER TUTAN DİJİTALEŞME KAPSAMINDAKİ YAZILIM PROGRAMLARI İLE İLGİLİ FRASCATİ KILAVUZUNA GÖRE DİKKAT EDECEĞİMİZ HUSUSLAR

Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK

Ar-Ge, Yenilik ve Tasarım Hibe Fonları,

Tasarım/Ar-Ge Merkezi Uygulayıcısı, YMM

02/09/2023

2015 FRASCATİ KILAVUZUNA GÖRE YAZILIM AR‐GE PROJELERİNİN PARAMETRELERİ

FRASCATİ kılavuzu, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü OECD ülkelerinin İtalya’daki Frascati şehrinde toplanarak, Ar‐Ge projelerinin geçerlilik kriterlerini belirlediği bir dokümandır. Avrupa Birliğinde ve Türkiye’de Ar‐Ge projeleri yazarken, bu kılavuzdaki parametrelere dikkat edilmesi büyük fayda sağlar. Frascati’nin Ekim 2015 yeni güncellemesine göre yazılım Ar‐Ge projeleri için model oluşturacak aşağıdaki ipuçları verilmiştir:

– Yeni işletim sistemleri, programlama dillerinde iyileştirmelerin gerçekleştirilmesi.

– Mevcut teknolojiler üzerine yeni araştırma motorlarının tasarımı ve uygulanması.

– Network ya da sistemlerin yeni mühendislik çalışmalında hardware ile software arasındaki çelişkilerin giderilmesi faaliyetleri.

– Yeni teknolojiler üzerine daha etkin algoritmaların yaratılması.

– Yeni güvenlik ve şifreleme tekniklerinin yaratılması.

Ar-Ge unsuru taşımayan bazı yazılım proje örnekleri aşağıda verilmiştir:

Bilinen yöntemleri ve mevcut yazılım araçları kullanılarak ticari uygulama yazılımları ve bilgi sistemleri geliştirilmesi.
Uygulama programlarına kullanıcı işlevselliğinin eklenmesi.
Mevcut yazılım araçları kullanarak software ya da web sitelerin oluşturulması.
Data işlemi, güvenlik doğrulaması ve şifreleme için geleneksel yöntemlerin kullanılması.
Ana programın iyileştirilmesine önemli bir proses katkısı olmaksızın bir ürünün uyarlanması.
Mevcut Sistem ve programların deneysel geliştirme hedefi dışında hatalardan arındırılması faaliyetleri (Kaynak: Frascati Manual 2015,s.66.OECD).

2002 yılında yayınlanmış olan Frascati kılavuzu ile mukayese edildiğinde, bilişim projeleri ile ilgili destek kapsamı daraltılarak daha da özelleştirilmiş olduğu görülmektedir.

Ar-Ge Projelerinde olmazsa olmaz ana kriterler:

– YENİ (NOVEL),

– YARATICI(CREATIVE),

– BELİRSİZ( UNCERTAIN),

– SİSTEMATİK(SYSTEMATIC),

– TRANSFER EDİLEBİRLİK VE/VEYA TEKRAR ÜRETİLEBİLİRLİK (TRANSFERABLE AND /OR REPRODUCIBLE).

Not: Kılavuzda kriterlerle ilgili bir örnek, cesedin otopsi si rutin bir tıbbi hizmettir. Ancak aynı cesede kanserin yan etkilerini saptamak için özel inceleme yaparsak Ar-Ge proje kapsamına girer. Çünkü uygulama yenidir, etkileri belirsizdir, başarılı olursa başka hastalara da tatbik edilebilir.

Kaynak: Frascati Manuel 2015,sayfa 44-49,OECD.

YAZILIM VE DONANIM PROJELERİNİN TÜRLERİ

Yukarıda vermiş olduğumuz tanımlar doğrultusuna Yazılım ve Donanım projelerini iki ana gruba ayrılabilir.

1.Hardware‐Software Projeleri

Donanım projelerinde hem donanım hem de yazılımı kapsamaktadır. Basit bir örnek ile açıklamak gerekirse, son zamanlarda sıklıkla adres bulmak için kullandığımız Navigation’lar bunun için bir örnek olabilir. Şöyle ki, Uydudan sürekli olarak yayınlanan GPS (Global Positioning System) ile bilgilerini almak için geliştirilmiş olan cihaz bir donanım olarak görülebilir fakat alınan bu bilginin işlenerek anlamlı bir bilgi haline getirilip cihazda yüklü olan sayısal harita üzerinde konumlama ise bir yazılım ile gerçekleştirilecektir. Buradan anlaşılmaktadır ki, bu tip projelerde hem donanım hem de yazılım araştırma ve geliştirme faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu tip projelerde donanım tek başına bir anlam teşkil etmeyecektir.

2.Software Projeleri

Bu tip projeler ise mevcut donanımlar üzerinde çalıştırılacak bir yazılımın geliştirilmesi ve/veya mevcut hardware özellikleri amaca yönelik bir yazılım sisteminin tasarlanması ve uygulanmasını kapsar.

Bilişim Projeleri

Genelde Bilişim projeleri aşağıdaki temel iş paketlerinden oluşur.

1.Kavram geliştirme: Bu aşamada, proje çıktısı ürün için yapılacak olan teknik ve bilimsel araştırmaları, bu araştırma sonuçları ile proje çıktısını ürünün araştırma ve geliştirme faaliyeti ile ilişkisi kurular. Yine bu aşamada proje çıktısı için alt yapı değerlendirilmesinin yapıldığı aşamadır. Kaynakların (insan, alet teçhizat, donanım, bilgi birikimi) proje çıktısının gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğinin değerlendirildiği aşamadır.

2.Tasarım: Bu aşama eğer proje çıktısı C.1’deki belirttiğimiz hem donanım hem de yazılımı kapsar ise iki gruba ayırarak incelenebilir.

2.1 Donanım Tasarımı: Bu aşama proje çıktısının donanım kısmı ile ilgili olarak donanımın hedeflenen proje çıktısı için beklenen fonksiyonu yerine getirmesine yönelik faaliyetleri kapsar. Yine örneğimizden hareket edecek olursak, Navigation cihazının boyutlarının belirlendiği, iletişim protokollerinin, bu bilgileri almak için gereken kartların tasarlandığı, bağlantı şemalarının hazırlandığı, kullanılacak entegrelerin belirlendiği, PCB (Printed Circuit Board‐Baskı Devre Kartı) şemalarının çizildiği aşamadır.

2.2 Yazılım Tasarımı: Bu aşamada proje çıktısı ürün için veya donanım için yazılımın sahip olması gereken nitelikleri belirlenerek algoritmaların çıkartılması, çalıştırılacağı donanım ile ilişkilerinin belirlendiği aşamadır. Eğer proje çıktısı C.2’deki tanımlandığı gibi sadece Yazılım ise, D.2.2 deki madde ile ilgili çalışma yapılır.

3.Alfa Prototip: Bu aşama eğer proje çıktısı C.1’deki belirttiğimiz hem donanım hem de yazılımı kapsar ise iki gruba ayırarak incelenebilir:

(Alfa Prototip İmalatı: Tasarlanan ve ilk denemelerin yapılacağı prototiptir. Amaç kullanılacak komponentlerin çalışırlığını gözlemlemek ve doğrulamaktır. Prototip aşamasında zaman ve maliyet tasarrufu sağlamak için Alfa prototipler sadece proje çıktısı ile ilgili hedeflenen başarı kriterlerini doğrulamak için görsel ve/veya ticari bir ürün haline gelmeden önce gerçekleştirilen sadece tasarımın doğrulandığı prototiptir.)

3.1. Donanım Alfa Prototip İmalatı: Bu aşamada tasarım aşamasındaki D.2.1 deki aşamadaki çıktıların uygulamaya döküldüğü aşamadır. Tasarlanan PCB şemalarına göre kartların oluşturulması, giriş ve çıkış parametrelerine göre donanımın ortaya çıktığı aşamadır.

3.2 Yazılım Alfa Test: Bu aşama tasarım aşamasındaki D.2.2 de yazılım ile ilgili çıktıların yani geliştirilen algoritmaya göre D.3.1 de yapılan donanım alfa prototip ile birlikte proje çıktısının ürünün başarı kriterlerine göre, kodların, uygulamanın geliştirildiği ve test edildiği aşamadır.

4.Pilot Uygulama ve Beta Testler: Bu aşama artık gerçekleştirilen alfa prototip imalatı ve yazılımlar geliştirilirken karşılaşılan problemlerin, bilimsel ve teknik belirsizliklerin ortadan kaldırılarak ticari ve uygulanabilir aşamaya getirildiği ve gerçek koşullarda test edildiği aşamadır.

Bilişim Proje Önerisi Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Özel Fikirler

Proje önerisi mutlaka B başlığında tanımlanmış olan yenilik, özgünlük içermesi gerekmektedir.
Makine imalat Ar‐Ge projeleri, toplam proje önerisi bütçesinin %60‐%70 malzeme ağırlıklı olurken, bilişim projelerinde proje bütçesinin %60 ‐ %70 personel giderlerinden oluşmaktadır. Bu durumda projede yer alacak personelin proje süresi içersinde ne yapacağı ve ne kadar sürede yapacağı faaliyeti gerçekleştirmesi gerektiği çok iyi bir şekilde, şüpheye yer vermeyecek bir biçimde tanımlanmalıdır.
Bilişim projelerinde yukarıdaki maddeye istinaden tüm proje süresini içeren bir proje yönetimi aşaması kullanılması tavsiye edilmektedir.
Makine projelerinde firma tarafından tasarımı yapılmış sistemin doğrulanması için danışmanlık hizmeti alınması uygun bulunurken, bilişim projelerinde tasarım doğrulama faaliyeti firma bünyesinde yapılması tavsiye edilmektedir.
Eğer proje çıktısı hem donanım hem yazılımı içermekte ise ve yazılımı farklı bir firma ve donanımı farklı bir firma gerçekleştiriyorsa bu durumu hizmet alımı olarak değil ortak proje olarak verilmesi tavsiye edilir. Türkiye’de Teknopark ve kentler içinde yoğunlukla, dışında ise sayıları giderek artan yazılım firmalarının daha çok Ar‐Ge projeleri yaparak ulusal ve uluslar arası kuruluşlara sunmaları, hem kendilerini geliştirecek hibe fonlarına sahip olarak daha çok eleman istihdamına hem de milli gelir artışına ve hizmet ihracatımızın arttırılmasına yol açacaktır. Bu tür Ar‐Ge projeleri yazarken özellikle yukarıda tanımlanan Frascati kriterlerine uyulması, bize göre büyük önem taşımaktadır. Her yazılım projesi yenilikçi ve özgün yönleri olduğu sürece bir Ar‐Ge projesi olarak görülmesi gerekmektedir. Zira geliştirilen yazılımların temel amacı bir problemi çözmek için geliştirilmiş üründür.

TÜBİTAK’da onaylanan Ar-Ge projelerinde hibe oranı en fazla %75-60 oranındadır.

Burada yaşanan en önemli sorunlardan birisi de proje önerisi hazırlarken, projenin tanımının iyi yapılamaması Ar‐Ge sistematiğinin kurulamaması, Ar‐Ge unsurlarını ön plana çıkartılamaması ve de yeterli bir proje yönetiminin olmaması proje önerisinin destek kuruluşları tarafından reddine sebep olmaktadır.

Ar-Ge merkezi kuramayan ya da Teknokente gidemeyen yazılım firmalarının bizim hesaplamalarımıza göre aynı anda TÜBİTAK’ta yürüyen 3 adet Ar-Ge projeleri mevcut ise, personel ve diğer harcama ve giderleri için alacakları hibeler yanında mali teşviklerden de aynı şekilde istifade edebilmeleri söz konusu olabilmektedir.