Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik
Hibe Fonları Uygulayıcısı, YMM, Öğretim Üyesi
09.11.2015
MEVCUT DURUM
Büyük Ölçekli işletmelerin piyasaya çıkabilen, teknik özelliklerinde ve/veya kullanım kolaylıklarında kendi mevcut ve yerli üreticilere karşı mukayeseli ürün üstünlüğü/farklılığı (yeniliği-inovasyon) olması halinde Ar-Ge projesi oluşturabilme potansiyeli mevcuttur. Ancak işletme sahiplerinin önemli kısmının ziyaretlerimizde özellikle ihracat için ürün ve süreç Ar-Ge ve inovasyon harcamalarını şimdiye kadar kendilerinin finanse ettiğini ve bu konudaki teşvikler hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını beyan ediyorlar. Bu konuda bizden destek talep ediyorlar.
Ülkemizin rekabet, ihracat ve istihdam gücü açısından büyük önem taşıyan büyük işletmeler için ulusal destek kuruluşlarının hibe ve desteklerinden yararlanılmak istenildiğinde nasıl adımsal bir yol haritası izlenmeli sorusunun cevabını deneyimlerimize göre aşağıda açıklamaya çalışıyoruz.
Büyük ölçekli işletme yetkililerine özellikle 2015 Kasım ayında mutlaka TÜBİTAK’a Ar-Ge projesi vermelerini öneriyoruz. Özellikle ilk kez TÜBİTAK’a Ar-Ge ve yenilik projesi vermek için ön hazırlık yapılarak Aralık ayında düğmenin basılmasında ya da hazırlık tamamsa bu ay verilirse TÜBİTAK’ta ödemeler yılda 2 defa Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık dönemlerinde yapıldığından, projenin kabulü halinde Kasım/Aralık aylarına ait personel giderleri ile kavram geliştirme, ön prototip hazırlık çalışması masraflarının belli bir kısmını en geç 2016 Mart ayında verilen Ar-Ge yardımı istek formu ile başvurarak eline hibe geçeceği için bu işe inanmakta ve motive olmaktadır. Oysa 2016 Ocak ayından itibaren proje verirse, eline ancak 2016 Kasım sonlarına doğru hibe havalesi geçeceğinden motivasyonu azalarak, proje vermekten vazgeçebilmektedir.
-Kasım ayında proje verilerek kabul edilmesi ile 2016 yılının Temmuz ayından itibaren aşağıdaki potansiyel ar-ge ve yatırım teşviklerinden yararlanmak için alt yapı oluşturulmuş olacaktır.
KASIM AYINDAN BAŞLAMAK ÜZERE YOL HARİTAMIZ NE OLMALI ?
BİRİNCİ ADIM: TÜBİTAK-TEYDEB 1501 SANAYİ AR-GE PROJESİ İLE BAŞLAMAK
1.Ürün yeniliği örneğin pvc kapı sisteminde bir parça, vida, otomotivde bir aparat, mobilyada bir yay, mutfak eşyasında tencere gibi bir çıktı ise, bu durumda ürün yeniliği bütçesi çok düşük kalmakta olup, ürün yeniliği için proseste özel bir makine, otomasyon, ekipmana ihtiyacı olup, bu makinenin tasarımını yapacak mühendis kadrosu ve çekirdek teknolojik yeteneği mevcut ise, büyük ölçekli işletme süreç yeniliği maliyetini projeye dahil edebilir. Bu durumda TÜBİTAK-TEYDEB’e 1501 Sanayi Ar-Ge destek programına ürün ve süreç yeniliği olarak başvuru yapılır.
2.Üst bütçe limiti olmayan bu programda en fazla hibe destek oranı %60 olup; malzemelere, alet-teçhizata, programa ve hizmet alımlarına hibe destek oranı %40 iken, personel giderlerinde bu oran her zaman % 60’dır. % 40 oranını artırmak için;
– Ortak proje yapılırsa ilave % 10,
– Enformatik, esnek üretim/esnek otomasyon, uzay ve havacılık teknolojileri, gen mühendisliği/biyoteknoloji, ileri malzeme teknolojileri, çevreye duyarlı teknolojiler olarak kapsamı belirlenen öncelikli alanlar için ilave % 10,
-Ar-Ge giderleri 263 bilanço yada 630 gelir tablosu hesabında gösterilirse ilave % 5-10 destek oranı verilmektedir.
3.Öte yandan 5746 sayılı Ar-Ge Kanununa göre projede görev alan personeller için projedeki süresine yani adam /ay oranına göre %80 stopaj desteği, SGK işveren payının yarısının istisnası ile kurum vergi matrahından indirilmek üzere % 100 Ar-Ge indirimi teşviki sağlanmaktadır.
4.Çoğu kez büyük ölçekli işetmelerde karşılaştığımız durum, ürün yeniliği var, bunu gerçekleştirecek yeni prototip makine, otomasyon ya da üretim hattının araştırmasını ve tasarımını firma bizzat içselleştirerek kendisi yaparak imalat çizimine göre parça imalatlarını yurt içinden hizmet alarak Türkiye’deki firmalara yaptırarak, kendi bünyesindeki personele montajını gerçekleştirebilir.
İKİNCİ ADIM: FİRMADA HER AN ONAYLANAN VE YÜRÜYEN 3 ADET 1501 TÜBİTAK-TEYDEB PROJESİNİN OLMASI
1.TÜBİTAK-TEYDEB Ar-Ge projelerinde personel alt yapısına büyük önem verilmektedir. Örneğin malzeme kalemine hibe oranı % 40 iken, personel kaleminde bu oran her zaman % 60’dır.TÜBİTAK’ın kabul ettiği personel maaşı üst limitleri şöyledir:
– Lise mezunu ve altı personel için üç (3) kat,
– Ön lisans mezunu için dört (4),
– Lisans veya yüksek lisans mezunu için, lisans mezuniyet tarihi ve proje başvuru tarihi arasında geçen süre;
– 48 aydan az ise altı (6),
– 48 ay ve üstünde ise on (10),
– Proje konusu uzmanlık alanlarından herhangi birisinde doktora derecesine sahip personel için ise oniki (12) kattır.
2.Özellikle firmalarda tecrübeli mühendisi tutmak zordur ve bu konuda bize göre sağlıklı çözüm mühendis maaşlarının ödenmesinde 1501 Sanayi Ar-Ge projesi vererek % 60 gibi destek almaktır. İşletmeler istihdam ettiği personelin sigorta ve vergi yükünü ödemektedir. Ar-Ge projesi verilmesi halinde, örneğin onaylanan Ar-Ge projelerinde görev alan 1 mühendis aynı anda yürüyen 3 Ar-Ge projesinde 1/3 oranında görev alır ve 3 projede adam/ay oranı (1) olursa, SGK işveren payının yarısı ile muhtasar stopaj ise %80 (doktora derecesine sahip personelde %90) ödenmemektedir. Ar-Ge harcamaları içinde yer alan personel giderleri geçici ve kurumlar vergisi matrahından % 100 Ar-Ge indirimi olarak düşülebilmektedir. Ayrıca belirttiğimiz gibi brüt maaşının % 60’nı hibe almaktadır.
3. Ar-Ge merkezi kuramayan ya da Teknokente gidemeyen büyük ölçekli işletmelerin bizim hesaplamalarımıza göre aynı anda TÜBİTAK’ta yürüyen 3 adet Ar-Ge projeleri mevcut ise, personel ve diğer harcama ve giderleri için alacakları hibeler yanında mali teşviklerden de aynı şekilde istifade edebilmeleri söz konusu olabilmektedir.
ÜÇÜNCÜ ADIM: PATENT YA DA FAYDALI MODEL UYGULAMASI İLE GETİRİLEN VERGİ İSTİSNALARI
KURUMLAR VERGİSİ İSTİSNASI
6 Şubat 2014 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilen 6518 sayılı Kanun’un 32 ve 82. maddeleri çerçevesinde 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 5/A maddesinden sonra gelmek üzere bir madde eklenerek Türkiye’ de gerçekleştirilen araştırma ve yenilik faaliyetleriyle yazılım faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan çıktılara ilişkin incelemeli patent ya da faydalı model alınmasından sonra 01.01.2015 yılından itibaren seri üretime geçilmesi elde edilecek gelirler, koruma süresi olan örneğin 10 yıl boyunca % 50 kurumlar vergisi istisnası yararlanacaklardır.
KATMA DEĞER VERGİSİ İSTİSNASI
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 5/B maddesi kapsamındaki araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan patentli veya faydalı model belgeli buluşa ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışı Katma Değer Vergisinden istisnadır.
Bu yolla söz konusu satış gelirlerine tanınan KDV istisnası yanında % 50 Kurumlar vergisi istisnası getirilmesi, mal alan ve satan firmalar için büyük bir avantajdır.
DÖRDÜNCÜ ADIM: BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞININ TEKNOLOJİK ÜRÜNLERİN YATIRIM DESTEK PROGRAMI
TÜBİTAK-TEYDEB’e 1501 Ar-Ge ve Yenilik projeleri verilip onaylanarak tamamlanır ve proje çıktısının NACE kodu Bakanlığın ilan ettiği teknoloji listesinde yer alırsa (Bkz.EK 1), büyük ölçekli işletme 5 yıl içinde ilgili Bakanlığa başvurarak prototipi yapılan ürünün seri üretime geçişi için gerekli olan makine ve tesisatı yurt içinden yerli imalat belgesi olan imalatçıdan alması halinde % 20, yurt dışından alması halinde % 10 hibe alabilmektedir.
BEŞİNCİ ADIM: EKONOMİ BAKANLIĞI’NA 5.BÖLGE YATIRIM TEŞVİK BELGESİ DESTEKLERİ
1501 TÜBİTAK-TEYDEB Ar-Ge projesi ile prototipi tamamlanan ürün yeniliğinin seri üretimi ve ticarileşmesi için gerekli olan yerli ve yabancı global liste makine ve tesisat alımı için Sanayi Bakanlığı Teknoyatırımına bir alternatif olarak, Ekonomi Bakanlığı’na başvurarak aşağıdaki 5. Bölge desteklerini almaktır (Aynı makine ve tesisat için ya teknoyatırım ya da 5.Bölge desteğine başvurulabilir, ikisi birden olmaz).
5.BÖLGE DESTEKLERİ
Örneğin İstanbul’da yada Bursa’da sabit yatırım tutarı en az 1 milyon TL oluyor. Sabit yatırım tutarı: Arazi-arsa, bina-inşaat, makine ve teçhizat ile diğer yatırım harcaması kalemlerinin toplamıdır. Ar-Ge projelerinde arsa, bina inşaat giderleri desteklenmez.
– Gümrük vergisi muafiyeti: Üçüncü ülkelerden makine ithalatlarında.
– KDV istisnası.
– Faiz desteği: Bankalardan kullanılacak en az bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine kadar olan kısmı için ödenecek faizin, Türk Lirası cinsi kredilerde beş puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde iki puanı Ekonomi Bakanlığınca toplam tutarı yedi yüz bin Türk Lirasını geçmemek üzere karşılanır.
– Sigorta primi işveren hissesi desteği: Yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama tarihinden önceki son altı aylık dönemde (mevsimsel özellik taşıyan yatırımlarda bir önceki yıla ait mevsimsel istihdam ortalamaları dikkate alınır) Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen ortalama işçi sayısına teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla ilave edilen, istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Bakanlık bütçesinden 6-7 yıl süre ile toplam sigorta desteğinin sabit yatırım tutarına oranı % 35’e ulaşıncaya kadar karşılanır.
– Sigorta primi desteği: Sigorta Primi Desteği ise teşvik belgesi kapsamı yatırımla sağlanan ilave istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işçi hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmının Bakanlık bütçesinden tamamlama vizesinin yapılmasını müteakip 10 yıl süreyle karşılanır.
– Gelir vergisi stopaj desteği: Gelir Vergisi Stopajı Desteği, Yatırım Teşvik Belgesi kapsamı yatırımla sağlanan ilave istihdam için ödenmesi gereken gelir vergisi stopajının asgari ücrete tekabül eden kısmının yatırımın kısmen veya tamamen işletilmesine başlanılan tarihten itibaren 10 yıl süreyle verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk edecek vergiden terkin edilmesidir.
– Yatırım yeri tahsisi: Desteklerden yararlanacak yatırımlar için, 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı Kanunun ek 3 üncü maddesi çerçevesinde Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre yatırım yeri tahsis edilebilir.
– Vergi indirimi: Gerçekleştirilecek yatırımlarda, 5520 sayılı Kanunun 32/A maddesi çerçevesinde gelir veya kurumlar vergisi, %30 yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar % 70 indirimli olarak uygulanır. Konunun anlaşılması için aşağıda İstanbul ili için bir örnek yer almaktadır.
İl: XXXXX
Yatırım Tutarı: 1.000.000TL
Yatırıma Başlama/Yatırımı Bitirme Tarihi: 01.10.2013 /30.09.2015
Yatırıma Katkı Oranı: %30
Kurumlar vergisi indirim oranı: %70
2014 yılındaki kurum kazancı: 100.000 TL
Hesaplamalar:
Yatırıma Katkı Tutarı: 300.000 (1.000.000X0,30) TL
2014 yılı için Hesaplanan Kurumlar Vergisi:100.000×0.20=20.000 TL
Hesaplanan indirimli Kurumlar Vergisi:100.000X0.20X0.30=6.000 TL
Tahsilinden Vazgeçilen Kurumlar Vergisi: 20.000- 6.000 =14.000 TL
Bu durumda indirimli oran nedeniyle tahsilinden vazgeçilen yukarıdaki 14.000 TL’lik vergi, 300.000 TL’ye ulaşıncaya kadar firma indirimli kurumlar vergisinden yararlanır.
(Kaynak:Ekonomi Bakalığı,Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında devlet destekleri,Adım adım uygulama rehberi).
Not: Görüldüğü gibi yatırım teşvikinde örneğin 1. Bölge desteği sadece KDV istisnası ve 3. Ülkelerden makine ve teçhizat ithalatında gümrük vergisi muafiyeti sağlarken yani yatırım teşvik proje maliyetinin %20 si kadar teşvik sağlarken, yukarıdaki 5. Bölge destekleri ile bizim hesaplamalarımıza göre bu oran %50’nin üzerine çıkabilmektedir.
ALTINCI ADIM: BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞININ TEKNOTANITIM VE PAZARLAMA DESTEK PROGRAMI
TÜBİTAK Ar-Ge ve yenilik projesi tamamlanarak prototipi oluşan yeni ürünün yurt içi tanıtımı ve pazarlama faaliyetinin 25.000 TL’ye kadar, yurt dışı tanıtımı ve pazarlama faaliyeti için 50.000 TL.’ye kadar faaliyet sayısına bakılmaksızın bir yıllık süre içinde fuara katılım, seyahat, reklam, ürün kataloğu vb. giderler için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı hibe destekleri vermektedir (20.06.2013 R.G). Prototip ürün projesinin tamamlandığı tarihten itibaren 5 yıl içinde Bakanlığa her zaman için başvuruda bulunabiliniyor. Bu konudaki detaylı bilgileri şu linkten elde edebilirsiniz: “http://sagm.sanayi.gov.tr/DocumentList.aspx?catID=4352&lng=tr”.
YEDİNCİ ADIM: BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞININ TEKNOLOJİK ÜRÜN DENEYİM BELGESİ
TÜBİTAK Ar-Ge ve Yenilik projeleri ile prototipi tamamlanıp seri üretime geçen ürünlerin Sanayi Bakanlığı’nın her yıl Ocak ayında yayınlayacağı listede yer alıp bu ürünler için “Teknolojik Ürün Deneyim Belgesi” alınması halinde Kamu İhale alımlarında teklif %15 pahalı olsa bile tercih edilme zorunluluğu getirilmiştir. Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin 16.08.2014 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikle Ar-Ge ve Yenilik Projeleri yapan firmalar teşvik edilmektedir.
SEKİZİNCİ ADIM: EKONOMİ BAKANLIĞI TASARIM VE ÜRÜN GELİŞTİRME PROJELERİ
21 Aralık 2014 tarihindeki Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulunun TASARIM DESTEĞİ HAKKINDA TEBLİĞ (TEBLİĞ NO: 2008/2)’DE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR TEBLİĞ (TEBLİĞ NO: 2014/4) ile Ekonomi Bakanlığınca yürütülmek üzere firmaların moda, endüstriyel tasarım ve inovasyon kapasitelerinin artırılarak, ihracata dönük katma değerli ürün üretmeleri amacıyla “TASARIM VE ÜRÜN GELİŞTİRME PROJELERİ” uygulamasına başlanılmaktadır (http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/12/20141221-4.htm).
İhracata dönük üretim yapan imalatçı ve yazılım şirketlerinin bize göre araştırma faaliyetinden sonra yapacağı tasarım ve inovasyona yönelik projeleri için maksimum 3 yıl için Bakanlığa başvurup, kabul edilmesi halinde madde 6/A’ya göre aşağıdaki desteklerden yararlanacaktır:
olmak üzere proje bazında % 50 oranında desteklenir.
– Bir şirketin en fazla bir adet projesi desteklenir.”
Burada görüldüğü gibi nitelikli personel altyapısına büyük önem verilmektedir. Maaşlarının yarısının desteklendiği bu durumda mühendis, tasarımcı ve modelist istihdamı ve firmaların teknoloji kapasitesi artacaktır.
SONUÇ
Yukarıdaki analizimizle, şu an itibariyle büyük işletmelerin ulusal destek kuruluşlardan alabileceği hibe ve teşviklerin birikimli, entegre desteklerin dökümü açıklığa kavuşmuş bulunmaktadır. Dikkat edileceği üzere entegre hibe ve teşvik sürecine TÜBİTAK-TEYDEB 1501 Sanayi projesi verilerek 2016 yılı fırsatlarının kaçırılmaması gerektiği görüşündeyiz
