Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM, Öğretim Üyesi
www.abdanmerymm.com
abdanmer@gmail.com
25/01/2021
GİRİŞ
Projelerin Ar-Ge kriterlerini belirleyen FRASCATİ’nin Ekim ayında yayımlanan 2015 güncellemesinde 2002’e göre proje çalışmaları yapan bizler açısından en önemli değişiklik 2. Bölümde yer verdiği Ar-Ge faaliyetlerine ve özellikle Ar-Ge projelerine getirdiği olmazsa olmaz çekirdek kriterlerdir. İlgi alanımız açısından bu beş kriterin Ar-Ge projelerinde mutlaka bulunup karşılanması gerekiyor.
AR-GE PROJELERİNİN KARŞILAMASI GEREKEN BEŞ KRİTER YA DA ÖZELLİK
– YENİ (NOVEL),
– YARATICI(CREATIVE),
– BELİRSİZ (UNCERTAIN),
– SİSTEMATİK(SYSTEMATIC),
– TRANSFER EDİLEBİRLİK VE/VEYA TEKRAR ÜRETİLEBİLİRLİK (TRANSFERABLE AND /OR REPRODUCIBLE).
Not: Kılavuzda kriterlerle ilgili bir örnek, cesedin otopsi si rutin bir tıbbi hizmettir. Ancak aynı cesede kanserin yan etkilerini saptamak için özel inceleme yaparsak Ar-Ge proje kapsamına girer. Çünkü uygulama yenidir, etkileri belirsizdir, başarılı olursa başka hastalara da tatbik edilebilir.
Kaynak: Frascati Manuel 2015, sayfa 44-49, OECD.
Bu uluslararası kriterlerin TÜBİTAK Ar-Ge projelerindeki yeri ve önemini aşağıda analiz ediyoruz.
KRİTERLERİN TÜBİTAK AR-GE PROJELERİNDEKİ KONUMU
TÜBİTAK Ar-Ge projelerinde bu kriterlerin karşılandığını gözlemlemekteyiz.
1. YENİ: Mevcut ürün ya da sürece göre proje önerimizin mukayeseli üstünlükleridir. Ürün ya da süreçteki mevcut teknolojik durumu (state of the art) proje önerisinin B.2 bölümünde hem statik hem de proses analizi ile bölüm ya da safhalara ayırarak ayrıntılı olarak incelemekteyiz. Mukayeseli yenilikleri ise proje önerisinin B.4 bölümünde yaptığımız teknolojik bileşenlere göre analiz ediyoruz.
2. YARATICI: Proje önerisinin yeni bir bakış açısı, konsept, kavram geliştirme, hipoteze dayanması gerektiği anlamına gelmektedir. Mevcut teknolojinin yeni kullanımı ya da var olan bilimsel bilginin yeni uygulamasının tasarım çalışmaları yaratıcı bakış açısı oluşturmak anlamına gelir, bir bakıma özgünlüktür. TÜBİTAK proje önerisinde A.3.1.1 Projenin başlatılma gerekçesi ile kavram geliştirme iş paketinde ve B.2’deki Proje Faaliyetlerinin Kapsadığı Teknik ve Teknolojiler ile Özgün Katkılar kısmında açıklamaktayız. Örneğin geçmişte teknolojik ürünlerde ilk kez nem tutucu malzemelerin kullanılması olabileceği gibi daha sonra bu malzemelerin çocuk bezlerinde veya daha orijinali tarımda kullanılması gösterilebilir. Tarım sektöründe gübreye katılan bu malzemeler, sulama esnasında fazla suyu depolayarak mineral ve yararlı tuzların su ile gitmesini engellerken, toprak kurudukça da depoladığı suyu toprağa geri verme amacı da gütmektedir. Başka bir örnek mevcut durumda, değişik geometrilere sahip olan paslanmaz çaydanlık ve demliklerin, iç yüzeylerinin paslanmazın sahip olduğu yüzey pürüzlüğünden temizlemek ve parlatmak için asit kullanılarak doğayı kirletmesi, son kullanıcıda etkisi durumlarına karşılık, farklı bir yöntem ile (yaratıcı bakış açısı ile) bu fonksiyonu yerine getirmek için, mekanik bir temizleme yönteminin geliştirilmesini yaratıcılık olarak değerlendirebiliriz.
3. BELİRSİZ: Yenilikçi unsurlara ulaşmada ön seçimi yapılan yöntem, araç, enstrümanın taşıyacağı olası riskler ayrıntılı olarak B.2’in Teknik/Teknolojik Belirsizlik ve Zorluklar bölümünde detaylı anlatılarak, proje süresince riskleri önleme ya da etkisini azaltma yönünde alınabilecek aksiyon planları anlatılmaktadır. Projede belirsizlik ya da risklerin analizi yoksa, projenin bir yatırım projesi olduğu ve Ar-Ge unsurları taşımadığı ileri sürülebilir. Kesin olmayış sadece proje çıktılarının performans kriterleri ile ilgili olmayıp, proje süresi, maliyetler bakımından da geçerlidir. TÜBİTAK mevzuatında öngörülen sürenin %25’i oranında süre uzatımı yanında maliyetlerde %25’a kadar artırma imkanları bulunmaktadır. Projede yeni bir metodun seçimi ile birlikte bu seçimin belirsizliği de söz konusu ise, yaratıcılık ve belirsizlik aynı anda gerçekleşmiş olmaktadır.
4. SİSTEMATİK: Projenin planlanan faaliyetler ile maliyetlerinin birbiriyle ilişkili ve hedefe yönelik olarak ortaya konulması anlamı taşımaktadır. Planlanan faaliyetler C.1 bölümünde iş paketlerinde açıklanmakta, öngörülen maliyet unsurları ise E bölümünde detaylı raporlanmaktadır. Projede görev alan personelin Ar-Ge personeli olarak tanımlanması için sözü edilen beş kriterin uygulanabilir olması gerekiyor.
5. TRANSFER EDİLEBİRLİK VE/VEYA TEKRAR ÜRETİLEBİLİRLİK: TÜBİTAK vereceği hibe karşılığında proje çıktısının seri üretimle ticarileştirilerek ekonomiye ve topluma olumlu etkilerini D bölümünde sorgulamaktadır. Çünkü destek veren kuruluşları bir hayır kurumu olarak değil, projenin ekonomiye ve topluma yararlılığını sorgulayan bir yatırımcı gözüyle bakmak gerekir. Proje önerisinin patente ya da faydalı modele konu olması halinde başvuru bilgileri B.3 bölümünde verilmektedir.
ÖZET SÖZ
Bizce gerek TÜBİTAK gerekse KOSGEB Ar-Ge ve inovasyon proje öneri formatları Frascati’deki yeni güncellemedeki tanımlanan kriter ve ilkeleri karşılayacak düzeydedir. Bu destek programlarındaki bilgi birikimi firmalarımızın rahatlıkla H2020, EUREKA gibi uluslararası Ar-Ge projelerine katılımını destekleyici niteliktedir.
