Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
GİRİŞ
Ar-Ge proje önerisi yazmak ve onaylandıktan sonra prototipini ya da pilot tesisi gerçekleştirmek birbirini takip eden birçok ardışık faaliyetlerin yapılmasını gerektiriyor. Bazılarının ihmal edilmesi tüm sistemi olumsuz etkileyebiliyor. Ne gibi asgari ardışık faaliyetlerin yapılması gerekiyor sorusunun cevabı bizce Teknoloji Olgunluk Seviyeleri (TOS) Tablosudur, İngilizcesi (TECHNOLOGY READİNESS LEVELS (TRL). Yeni bir ürün yada sürecin fikir-düşünce aşamasından ürünün ya da sürecin görevini başarı ile yerine getirmesine kadarki tüm teknolojik faaliyetlerİ kapsar şeklinde TOS’u tanımlayabiliriz. Bu kavram, destek kuruluşlarının projeden beklentilerini açıklığa kavuşturduğu ve değerlendirmede kilit rol oynadığı için anlaşılması ve uygulanması büyük önem taşımaktadır. TOS, ardışık olarak aşağıdaki 9 seviyeden oluşur:
TOS 1 -Temel prensiplerin gözlenmesi,
TOS 2 -Teknoloji konseptinin formüle edilmesi,
TOS 3 – Teknolojik Konseptin deneysel ya da analitik kanıtlanması,
TOS 4 – Laboratuvar seviyesinde teknolojinin geçerliliğinin onaylanması
TOS 5 – Bütün ve/veya alt bileşenler itibariyle teknolojinin bilgisayar ortamında tasarımının doğrulanması,
TOS 6 -Teknolojinin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,
TOS 7 – Sistem prototipin ya da pilot tesisin gerçek çalışma ortamında denenmesi,
TOS 8 – Sistem prototipin ya da pilot tesisin tamamlanması ve kalifiye edilmesi,
TOS 9 – Prototipin ya da pilot tesisin gerçek imalat şartlarında geçerliliğinin kanıtlanması.
Ar-Ge faaliyetlerinin bu seviyelerin 1-5 arası olduğunu, yenilik faaliyetlerinin minimum 6’ıncı seviyeden başladığını ,1-5 arası seviyelerin alt kırılımında ;TOS 1-literatür tarama,TOS 2-3 uygulamalı araştırma,TOS 4-5 deneysel geliştirme(teknoloji geliştirme ya da tasarım ve doğrulama).Yenilik TOS 6-9 arası,TOS 6 Teknolojinin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,TOS 7 prototipin gerçek çalışma ortamında denenmesi,TOS 8 gerçek ürünün testi,TOS 9 gerçek ürünün kullanım yerinde imalat koşullarında geçerliliğinin kanıtlanması.Bu işlemler tamamlandıktan sonra ,seri üretim şartlarında ekonomik ölçekli üretime sıra geliyor.
Serkan Bolat’a ( https://www.linkedin.com/pulse/teknoloji-olgunluk-seviyesi-serkan-bolat ) göre “…TOS 6, üzerinde çalışılan kritik teknolojilerin ve tekil bileşenlerin testlerinin bitirilerek müşterinin ihtiyacını tam olarak görebilecek şekilde bir ürün şemsiyesi altında birleştirildiği seviye. Bu seviyeden sonra teknolojinin değil, tüm sistemin ve yaratılan değerin olgunluğundan söz etmek daha doğru…Dolayısıyla olgunlaşma, teknoloji meselesi olmaktan çıkıp bir pazarlama ve yönetim meselesi haline gelerek bizzat müşteri tercihlerine ve onayına tabi oluyor. TOS 6, projenin özünün önemli bir ‘problem’ için sunulan ‘cevap’ olmaktan cazip bir ‘pazar’ için sunulan ‘ürün’ olmaya geçiş dönemi. Bir optimizasyon modeli veya bir cihaz müşterinin problemine cevap olabilir ama bunu pazara ulaştırabilmek ve bir ürün olarak değer bulmasını sağlamak ancak uygun dağıtım kanalı, işbirlikleri, cazip ödeme şartları ve pürüzsüz deneyim gibi unsurlarla tamamlandığında mümkün…”
GÖZLEMLEDİĞİMİZ HATA KAYNAKLARI
1.VERİLECEK PROJE İLE İLGİLİ LİTERATÜR TARAMANIN YAPILMAMASI. TOS 1 ‘e göre yapacağımız proje ile ilgili kamuya mal olmuş,bilenen sorun kaynaklarını ve gelinen çözüm noktalarını (state of the art) açıklayan bilimsel kaynakları inceleyip,bizim yazacağımız projeye ne gibi girdi katkısı olduğunu anlatmalıyız.Örneğin makaleler için “ http://www.sciencedirect.com/ ” linkinden araştırmalar yapılabilir.
2.PROJE ÖNERİSİ İLE İLGİLİ PATENT VE FAYDALI MODEL ARAŞTIRMASININ YAPILMAMASI. İleri süreceğimiz teknolojik yenilik için uygulamalı deneysel ya da analitik araştırma yapılıp yapılmadığını tespit için TOS 2-3’e göre mutlaka patent araştırması yapılmalı. İlgili linkler:
”http://online.tpe.gov.tr/EPATENT/servlet/PreSearchRequestManager” “www.freepatentsonline.com ”
Buradan elde edilen bilgilerin bizim projeye ne gibi katkısı olabileceğini belirtmeliyiz.
Kuşkusuz proje önerisi yazarken şimdiye kadar AB’de onaylanan projeler hakkında da şu linkten ayrıntılı bilgiler alınabilmektedir: “http://cordis.europa.eu/fp7/projects_en.html”.
3.T0S 4’E GÖRE PROJENİN BÜTÜNÜNÜN YA DA KRİTİK UNSURLARININ LABORATUAR SEVİYESİNDE ÖN TEKNOLOJİK PROTOTİPLERİNİN YAPILMAMASI. Bizim proje fikrine damdan düşer gibi değil,alt yapı çalışmaları yaparak,ön minyatür çalışmaları yaparak geldiğimizi ortaya koymamız ve resimlerini proje önerisine eklememiz gerekir.Bizce bu safha mutlaka gerçekleştirilmeli, özellikle bu konuda rapid prototip cihazları kullanılmalıdır.
4.TOS 5 – BÜTÜN VE/VEYA ALT BİLEŞENLER İTİBARİYLE TEKNOLOJİNİN BİLGİSAYAR ORTAMINDA TASARIMININ DOĞRULANMASI.Bizce geleneksel yönteme göre çalışan firmalar, gerçek ortamda birçok deneme yanılma çalışması ile teknolojiyi doğrulamaya çalışarak,para,zaman ve kaynak israfına yol açmaktadır,başka bir deyişle önce ürün sonra tasarım denilmektedir. Esther &Jerry Hicks’ge göre, “Bizler yaratma işlemini fiziksel eylemler aracılığıyla yapmaya tasarlanmadık,düşüncelerimizle yarattığımız şeyin keyfini çıkarmak için fiziksel eyleme tasarlandık”(kaynak:çekim yasası.D&R store).Geleneksel yönteme göre iş yapmaya alışmış firmalar benzetilmiş bilgisayar ortamında optimizasyon çalışmalarını dikkate almayarak,gereksiz gözüyle bakarak,proje yapma mantığına ters düşmekte,bu konuda analiz hizmeti almayı düşünmemektedir.
Deneme çözümlerinin amaç ve hedeflere ulaşılmasında daima bilimsel ve teknolojik belirsizlikler olacağını dikkate almak gerekir. Çünkü deneme çözümleri bir öngörü yada bir tahminden ibarettir. Bir bakıma “A’ya ulaşmak için B’yi yapmalıyız ya da B’yi yaparsak A olacaktır” şeklindeki öndeyidir. Bu öngörülerin yanlış çıkması sıkça karşılaşılan normal bir durumdur. Bu bakımdan proje oluşturma aşamasında prototip imalata geçmeden önce teknolojik tasarım düzeyinde mühendislik analizlerinin ve optimizasyon koşullarını sağlayan bilgisayar ortamında analizler yapılmalıdır. Fon veren kuruluşların özellikle son zamanlarda bu konuda daha çok hassas olduklarını gözlemlemekteyiz. Bu şekildeki bir yöntem deneme ve yanılma sürecini kısaltarak, bize zaman ve kaynak tasarrufu sağlayacaktır. Bilgisayar ortamında yapılabilecek analizlere ilişkin ANSYS akış şeması bir ön bilgi vermektedir. Şemaya ulaşmak için tıklayınız ; ANSYS
5.TOS 6 – Teknolojinin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda yeterli ölçüde denenmemesi. Prototip ürünün gerçek ortamda imalatına geçmeden önce örneğin Solidworks programında denenmesi hata eleme sürecine çok katkısı olmaktadır.
6.TOS 7,8 VE 9’DA YENİLİKÇİ ÜRÜNÜN PAZAR ŞARTLARININ YETERİNCE DİKKAT EDİLMEMESİ. TOS 7’ye göre gerçek çalışma ortamında prototip ürün gerçekleştirilir, örneğin teknolojik olarak yapılabilirliğini görmek için büyük ekranda bir smart cep telefonu yapılmakta daha sonra bunun müşteri ihtiyacına göre küçük uygun boyutta prototipinin yapılması gerekmektedir. TOS 8’de de fiziksel testleri yapılır. Ancak ana ya da nihai kullanıcı ya da piyasa şartları dikkate alınarak tüm tasarım girdilerinin tüm tasarım çıktılarını karşıladığına dair TOS 9’a göre gerçek kullanım yerlerinde geçerlilik testlerinin yapılmadığını gözlemlemekteyiz. TOS 9’daki geri bildirimlere göre tekrar TOS 5’e gidilerek tasarımda iyileştirmeler yapmak çoğu kez gerekmektedir.
SONUÇ
Bilgimizi sürekli güncellemeliyiz,aksi halde rekabet gücümüzü kaybederiz.Örneğin yukarıda TOS ya da İngilizce kısaltmasıyla TRL’yi analiz ettik.Bu kavramdan hareketle Avrupa Birliği H2020 Araştırma ve Yenilik projeleri için TRL’den esinlenen aşağıdaki Üretimdeki Olgunluk Seviyeleri geliştirdi,bunu da iyi anlayıp, uygulamaya geçmeliyiz.
Üretimdeki Olgunluk Seviyeleri (Manufacturing Readiness Levels (“MRL”)
(Kaynak: Appendix: Manufacturing Readiness Levels (“MRL”), HORIZON 2020 – WORK PROGRAMME 2014-2015 Secure, clean and efficient energy Part 10 – Page 136 of 136).
