Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
GİRİŞ
2014 yılı başından önce literatürde ve uygulamada Ar-Ge (Araştırma ve Deneysel Geliştirme) kavramı daha çok kullanılır iken, bu yılın başından itibaren araştırılan bilgi ve buluşların ticarileştirilip piyasaya çıkarak (yenilik) ekonomik katkı sağlanmasında yetersiz kalındığı gözlenerek Ar-Ge kavramının yerine “Araştırma ve Yenilik” kavramı kullanılmaya başlanmıştır. Bu değişime bağlı olarak, yeni bir ürün ya da sürecin fikir-düşünce aşamasından ürünün ya da sürecin görevini başarı ile yerine getirmesine kadarki tüm faaliyetler Teknoloji Olgunluk kavramı ile ifade edilmeye çalışılmaktadır. Bu olgunluk genellikle aşağıdaki gibi 9 seviyede açılımı yapılır:
TEKNOLOJİ OLGUNLUK SEVİYELERİNİ (TECHNOLOGY READİNESS LEVELS (TRL)
TRL 1 -Temel prensiplerin gözlenmesi
TRL 2 -Teknoloji konseptinin formüle edilmesi
TRL 3 – Konseptin deneysel kanıtlanması
TRL 4 – Laboratuar seviyesinde teknolojinin geçerliliğinin onaylanması
TRL 5 – Bütün ya da bileşenler itibariyle prototipin bilgisayar ortamında tasarımının onaylanması
TRL 6 – Prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,
TRL 7 – Prototipin gerçek çalışma ortamında denenmesi,
TRL 8 – Prototipin test edilmesi,
TRL 9 – Prototipin gerçek imalat şartlarında geçerliliğinin kanıtlanması.
Teknoloji Olgunluk Seviyelerini(TRL) FRASCATİ ve OSLO Kılavuzlarındaki terimlerle ifade edecek olursak;
TRL 1- Temel araştırma (literatür tarama) TRL 2-3 uygulamalı araştırma, TRL 4-5 deneysel geliştirme(teknoloji geliştirme ya da tasarım ve doğrulama).Yenilik TRL 6-9 arası, TRL 6 prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi, TRL 7 prototipin gerçek çalışma ortamında denenmesi, TRL 8 gerçek ürünün testi, TRL 9 gerçek ürünün kullanım yerinde imalat koşullarında geçerliliğinin kanıtlanması. Bu işlemler tamamlandıktan sonra, seri üretim şartlarında ekonomik ölçekli üretime sıra geliyor.
AR-GE, YENİLİK VE PATENT/FAYDALI MODEL ÇALIŞMALARININ BİRBİRİYLE İLŞKİSİ
TÜBİTAK 1501-1507-1509 ve 1511 destek programlarında bize göre TRL 1 den 9 a kadar ki bütün teknolojik çalışmaların yapılması ve araştırma sonuçlarının gösterilmesi gerekmektedir. Proje önerisi hazırlarken TRL in gerektirdiği temel araştırmadan itibaren, makale, patent, Avrupa Birliği’nde çıkan projelerin incelemesi, proje ön çalışması ile mevcut teknolojik durumun ortaya konması, tasarım aşamaları, katı modelden mühendislik hesapları, bilgisayar ortamında bileşenler bazında ve sistemin tümünde tasarım doğrulama, laboratuar ortamında prototip ön doğrulama, prototip imalat, test ve uygulama koşullarında tasarımın geçerli kılınması aşamalarında yapılması ön görülen faaliyetler sistematik olarak ortaya konulması gerekmektedir.
Oysa gerek TÜBİTAK Ar-Ge projesi ile gerekse KOSGEB Ar-Ge ve İnovasyon Programı ile prototip tamamlanan ürünün piyasada ticarileşmesi ve seri üretime geçmesi için gerekli olan Makine ve Teçhizatın tedariki için KOSGEB Endüstriyel Uygulama Programı ile Teknoyatırım Destek Programı için minimum TRL in 6. Seviyesinden başlamak gerekmektedir.
Patent çalışmalarında bizce TRL 1 ile 5 arası çalışmaların yapılması yeterlidir. Eldeki dokümanlara göre bir uzman kişi, bu ürünün prototipinin yapılabileceğine kanaat getirmesi yeterlidir, prototipi imal etmesi gerekmez. Uygulamada patent başvuru çalışmalarını gözlemlediğimizde genelde ürün ile mevcut patent araştırması yapılıp, literatür taramanın ihmal edildiğini gözlemlenmektedir. Bizce bu uygulama eksik ve risklidir. Çünkü patent alınan bir ürün için daha önceden literatürde çalışma yapılıp kamuya mal edilmiş ise ispatlanması halinde alınan patent iptal edilebilir. Ek risk olarak alınan patente dayalı olarak vergisel teşviklerden yararlanmış isek patent iptali ile bunun cezalı olarak geri ödenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan patent alınacak yeni ürünün literatür taraması yapılmalıdır.
Faydalı model bence buluşu dışarıda tutarak yine TRL 1 ile 5 arası çalışmaların yapılması gerekTİRİR. Patent için üç önemli bileşen olan buluş, yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerinden buluş unsuru dikkate alınmaz.
Bu bağlamda Sayın Serhat Çakır Beyin Linkedin’de “ Bilim Teknoloji ve Yenilik Platformu <groups-noreply@linkedin.com>Date:20/11/2014 Ar-Ge , Yenilik (Innovation), Buluş (Invention) Arasında Ne Fark Var? İsimli tartışmasında Dile getirdiği analizler bence önemlidir:
“Belkide çok karıştırılan konulardan biri Ar-Ge ile yenilik kavramı. Türkçe karşılığını bulmakta zorladığımız ‘’innovation’’ ile Ar-Ge arasında. Finlandiya eski başbakanı Esko Aho bakın ne diyor: R&D spending is transforming money to knowledge and innovation is transforming knowledge to money, but not only money but well being and good human life as well.
AR-GE PARAYI BILGIYE ÇEVIRIRKEN, YENILIK (INNOVATION) BILGIYI PARAYA ÇEVIREN SÜREÇ, ancak sadece para değil ayni zamanda insanlığın yaşamını da iyileştiren süreç. İşin içinde birde yaşam kalitesini artırmakta var.
Innovation-Invention (yenilik-buluş) da dünyada karıştırılan kavramlar. Buluş bir ürün yada sürec için yeni fikirlerin formüle edilmesi. Ancak yenilik olabilmesi için buluşun ticarileşmesi gerekiyor. “
H2020’DE TRL İLE ARAŞTIRMA VE YENİLİK KAVRAMLARININ AÇIKLANMASI
Yukarıda ki analizlerde TRL 1 den 9 a kadarki araştırma ve yenilik faaliyetleri ile minimum TRL 6 dan başlayan prototipi tamamlanan bir ürünün ticarileşmesi için yapılan sadece yenilik faaliyetlerinin açıklanması H2020 de net bir şekilde karşılığını bulmuştur. İlan edilen çağrılarda proje çalışmaları ile hangi seviyeden hangi seviye hedef alınacağı tanımlanmaktadır.
Araştırma ve Yenilik Faaliyetlerin Tanımı: Faaliyet öncelikle yeni bilginin oluşturulmasına ve/veya yeni ya da iyileştirilmiş teknoloji, ürün, süreç, hizmet ve çözümüne dair yapılabilirliğin araştırılmasına(keşfedilmesine) yardım eden faaliyetlerden meydana gelir. Bu amaçla, temel ve uygulamalı araştırmayı, teknoloji geliştirme ve entegrasyonu, laboratuar ya da simüle edilmiş (çalışma ortamına benzetilmiş) ortamdaki küçük çaplı prototipler için test ve doğrulamayı içerebilir. Projeler, gerçek çalışma ortamına yakınlık içinde teknik yapılabilirliğini göstermeye yardımcı olmak amacıyla sınırlı ölçüde demonstrasyon (performans gösterimi) ya da pilot faaliyetleri kapsayabilir.
Yorum; Yukarıdaki araştırma ve yenilik tanımının TRL in 1 den 9 a kadarki tüm seviyelerini kapsadığını görmekteyiz. Buradaki Ar-ge çalışmaları daha yoğun olduğundan Avrupa Komisyonu direkt maliyetin %100 ile üzerine % 25 genel giderlerin-ovearhead- ilavesiyle bu oran % 125’e kadar hibe oranı çıkabilmektedir.
Yenilik Faaliyetlerin Tanımı: Faaliyet ağırlıklı olarak yeni, değiştirilmiş ya da iyileştirilmiş ürün, süreç ya da hizmetlerin üretim plan ve düzenleme ya da tasarımının oluşturulmasına doğrudan yardım eden faaliyetleri kapsar. Bu amaçla, prototip, test, demonstrasyon, pilot tesis, büyük ölçekli ürün doğrulama ve piyasa kopyasını içerir.
“Demonstrasyon ya da pilot tesis” yeni ya da iyileştirilmiş teknoloji, ürün, süreç, hizmet ya da çözümünün teknik ve ekonomik uygunluğunun gerçek (ya da gerçeğe yakın) sınai ya da başka çalışma ortamında büyük ölçekli prototip ya da demostrasyonu olarak kanıtlanmasına yardım eder.
“Pazar kopyası” daha önceden performans gösterimi yapılmış, ancak pazar engelleri yada hataları eleme süreci sebebiyle piyasaya uygulaması/dağıtımı yapılmamış yeniliklerin ilk piyasaya sunumu/ dağıtımını desteklemeye yardım eder. Daha önce piyasaya başarı ile sunulmuş yeniliklerin yeniden birçok kopyasının piyasaya sunulması, yenilik faaliyeti değildir. Bu anlamda “ilk”in anlamı Avrupa piyasasına ya da ilgili sektöre ilk sürülmesi demektir. Çoğu kez projeler piyasadaki gerçek çalışma şartlarında sistem seviyesinde teknik ve ekonomik performanslarının kanıtlanmasını içerir. Projeler sınırlı ölçüde araştırma ve geliştirme faaliyetleri içerebilir.
Yorum; yenilik çalışmalarında prototip ürün elde edilmiş (örneğin prototip kalıp kullanılmış tek gözlü kalıp) fakat seri imalat kalıpları (40 gözlü kalıp) ile üretilmesi esnasında olabilecek problemler giderilmesi gibi veya prototip ürünün ölçek olarak 1/10 u oranında elde edilmiş iken 1/1 oranında gerçek boyutlarda üretilmesi problemlerinin çözülmesi, veya tam tersi için de geçerlidir. Ar-Ge çalışması olmadığı veya çok sınırlı kaldığı için hibe oranı direkt maliyetin %70 ile %25 genel giderlerin-ovearhead- ilavesiyle bu oran %87,5’a çıkabilmektedir.
İMOVASYON NE DEMEK ?
İmitation (TAKLİT) ile innovation (YENİLİK) KAVRAMLARININN sentezi olan “imovation-imovasyon” dur.
Prof. Shenkar’a göre :
– Tekerleği yeniden keşfetmekle zaman harcamayın. Var olan tekerleklere yenilikçi gözle bakın, farklı teknolojilerle karmalayın, kullanışlı bir model üretin.
– Taklit edilecek doğru modeli bulun. Fırsatları tarayın ve eleyin.
– Yaptıkları imitasyonu inovasyon ile doğru karmalayabilen şirketler bunu başarıyla uyguladıklarında, innovator olarak algılanıyor. Bu da onların en büyük başarısıdır.
– Başarılı imovatör şirket olabilmek için, nasıl inovasyon yapıldığını bilmenin yanında nasıl kopyalama yapılacağını da bilmek gerekir.
Prof.Oğuz Babüroğlu’na göre: .Ekonomide yaratılan toplam değerin yüzde 98’ini doğru kopyalanan ürün ve hizmetler sağlandığından, taklit utanılacak bir şey değildir.
(Kaynak: Vahap Munyar, Ekonomide yaratılan toplam değerin % 98’i doğru kopyalanan işlerden oluşuyor,Hürriyet,26 Mayıs 2012).
Dikkat edilirse burada vurgulanan husus amiyane deyimiyle tamamen kopyacılığı vurgulayan “arakla-getir” anlayışı olmayıp, örneğin yurt dışında doğru makine modelini bulup, bunun üzerine kendi tasarım girdilerimize göre yenilikçi unsurları ilave etmemizdir, yani “arakla-geliştir” dir.
SONUÇ;
TRL in önce ruhunu ve mantığını iyi anlarsak hazırlayacağımız TÜBİTAK, KOSGEB, Patent/faydalı model, Eureka, Eurostars veya H2020 destek programları dosyalarını daha akıllıca doldururuz. Hangi faaliyetin araştırma, hangi faaliyetin yenilik olduğunu ya da buluş mu değil mi sorularını bizce TRL’yi iyice özümsersek cevaplayabiliriz.
