Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik
Hibe Fonları Uygulayıcısı, YMM
GİRİŞ
Ticari hayatta iç ve dış ticaret alımları için yapılan ödemelerde kullanılan çek, senet, konşimento gibi kıymetli evrakların devri yada cirosunun mevzuata göre uygun yapılıp yapılmadıkları büyük önem arz etmektedir. Konumuz açısından özellikle çeklerin cirosu ya tam ciro (full endorsement) ya da beyaz ciro (blank endorsement) şeklinde olmaktadır. Tam ciroda; poliçenin arka yüzüne ciro edenin (ciranta) isim, unvan ile ciro edilenin isim, unvan, vergi kimlik numarası ile ödeyiniz ibaresi yazılarak, ciranta tarafından imzalanması söz konusudur. Beyaz ciro da ise, ciro eden çekin arka yüzüne sadece ödeyiniz ibaresi yazar ve imzalar.
Örnek:
Tam Ciro Beyaz Ciro
|
|
Aşağıda konumuz itibariyle Ar-Ge projelerinde, KDV iadelerinde ve ihracatta yükleme belgesi olan konşimentolarda ciro konusunu analiz etmekteyiz.
A.TÜBİTAK, KOSGEB VE AB AR-GE PROJELERİNDE ÇEKLE ÖDEME VE CİRO
Örneğin TÜBİTAK Mali Rapor Hazırlama Kılavuzuna göre, 2.1.9 Kabul Edilen Ödeme Belgeleri bölümünde şöyle denilmektedir;
“-Çek (çek bedelinin bankadan çıktığını gösteren dekont ve/veya ekstre ) Kuruluşa ait vadeli ya da vadesiz çek vermek suretiyle veya kuruluş müşterisine ait çekin ciro edilmesi suretiyle yapılan ödemelerde çek üzerinde belirtilen tutarın kuruluşun ya da müşterinin banka nezdindeki hesabından çıkışının AGY500 raporunun düzenlenmesinden önce Yeminli Mali Müşavir tarafından görülmesi zorunludur. Üçüncü şahıslara ait vadeli veya vadesiz çekler ile senetlerin ciro edilmek suretiyle ödeme yapılması durumunda, mal ve hizmet alınan satıcı firmadan proje kapsamına giren alıma ait kuruluşun borcunun bulunmadığına ilişkin belgenin Mali Raporda bulunması gerekir. Kuruluşa ait senetle yapılan ödemelerde senet tutarının proje destek süresi içerisinde kuruluş tarafından ödendiğinin tevsik edilmesi gerekir.”
Buna göre; Ar-Ge projesi kabul edilip de mali raporu düzenleyen firma YMM raporu yazılma tarihine kadar çek bedelinin ödenmesi şartı bulunmaktadır (Çekin vadesi en çok YMM Raporu yazılma tarihine kadar olmalıdır). Ciro eden firma girdi aldığı firmaya kendi çekini veriyorsa çekin ödeme teyidini bankasından alması gerekir (Firmanın kendi çekini kullanması halinde tam ciro şartları çekin önyüzünde gerçekleştiğinden arka yüzüne herhangi bir kayda gerek yoktur). Eğer malını sattığı firmadan çek almış ve bu çeki malzeme aldığı firmaya devrediyor ise çekin arkasına tam ciroyu uygulamalı ve YMM raporu yazılıncaya kadar müşterisinin bankasından çek bedelinin bankadan çekildiğine dair teyidini almalıdır. Ar-Ge mali raporu yazılan firma müşterisinden aldığı başka müşteriye ait çeki, tedarikçisinde kullanıyor ise yine de bizim önerimiz tam ciro ile çeki devretmeli, ancak TÜBİTAK mevzuatı müşteriden banka teyidi talep etmemekte, buna karşın tam ciro ile devrettiği çeki alan tedarikçisinden borcu yoktur yazısının alınmasını istemektedir.
B.KDV İADELERİNDE ÇEKLE ÖDEME
Tam ve kısmi istisna nedeniyle Vergi Dairesinden KDV iade taleplerinde; mal ve hizmet satın alınan firmalar ile altlarındaki firmaların sakıncalılar listesi denilen “kod”da yer alması halinde, çekin devri tam ciro ile yapılmış ise iade talep eden firmanın müteselsil sorumluluğu ortadan kalkarak, ilgili faturalara ait KDV’leri alabilmektedir. Çekle ödeme beyaz ciro ile yapılmış ise, 1 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Sirkülerinin (2.) bölümünde belirtildiği üzere firma müteselsil sorumluluktan kurtulamayarak ya ilgili faturalara ait KDV’yi tenzil etmekte ya da fatura aldığı firmadan düzeltme beyannamesi vermesini talep etmektedir.
Görüldüğü üzere çekle ödemelerde beyaz ciro uygulaması güvenli bir yol değildir.
C.KONŞİMENTOLARDA CİRO UYGULAMASI
İhracata konu olan eşya nakliyeciye teslim edildiğinde, malın mülkiyetini yani tapusunu temsil eden konşimento (Bill of Lading) alınır. Konşimentolar 4 türlü tanzim edilir:
1.Nama düzenlenen Konşimentolar: İthalatçının emrine tanzim edilir. Konşimentodaki “Order ya da Consignee kısmında direkt olarak alıcının adı, unvanı ve adresi yer alır. Bu tür konşimentonun devri ciro ile değil , teslim yolu ile olur.
2.Hamiline konşimentolar: İthalatçının isminin bulunduğu kısım açık olduğundan, hamiline düzenlenen konşimentodan söz edilir. Konşimento kimin elinde ise, mallar onun mülkiyetinde sayılır. Uygulamada çok az rastlanır.
3.Emrine düzenlenen Konşimentolar: Alıcının bankası adına düzenlenir (to the order of X Bank) ya da ihracatçının bankası emrine düzenlenerek tam ciro ile alıcının bankasına devredilir.
4.Emre düzenlenen Konşimentolar: “Order” ibaresiyle belirtilir. Bu tür konşimentolarda malların kimin elinde olduğu ismen belli değildir. Ancak ihracatçının emrine olduğu kabul edilir. Bu konşimento ihracatçı tarafından bankaya verildiğinde beyaz ciro tatbik edilirse, söz konusu ciro “hamiline” dönüşür ve kimin elinde olursa mal onun mülkiyetinde sayılır.
SONUÇ
Yukarıdaki analizlerden anlaşılacağı üzere beyaz ciro ile yapılan devir işlemi; çek, senet ya da konşimento gibi kıymetli evrakı hamiline dönüştürdüğünden, kayıt dışılığı teşvik ettiğinden firmalar tarafından hiçbir zaman kullanılmamasını önermekteyiz.
