Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
İ. Hakan Dedeoğlu Ar-Ge Mühendisi
Giriş
Ar‐Ge projelerinin hazırlanmasında ana amaç yeni ve ticarileşebilecek bir ürün elde etmektir. Bazen proje konusu direkt yeni bir ürün iken bazen de yeni bir süreç geliştirilerek yeni bir ürün hedeflenir. Üründeki yenilikçi unsurlar, firmanın mevcut ve muadil ürünlere göre farklı şekilde uygulanacak olan özgün yönlerden kaynaklanmaktadır. “Yenilik” kelimesi, içinde belirsizliği de barındırır. Ar‐Ge projesindeki yenilikçi ve özgün yönlere ulaşmada bilimsel ve/veya teknolojik belirsizliklerin tanımlanması ve sistematik şekilde giderilmesi gereklidir. Proje süresince bazı belirsizlikler; yapılacak araştırma faaliyetleri ile bazıları ise mühendislik çalışmaları ile giderilir. Ama genelde yapılan ise deneme‐ yanılma yaparak sonuca ulaşmaya çalışılır.
AB’nin H2020 Araştırma ve Yenilik Çerçeve programları ile TÜBİTAK’ın2014 Mayıs sonunda Ar‐Ge ve yenilik proje formatında yapılan değişiklikle, risk unsurlarının sistematik biçimde ele alınması istenmektedir. Örneğin H2020’de:
Table 3.2b: Critical risks for implementation
Description of risk Work package(s) involved Proposed risk-mitigation measures
Tablosu ile risk analizi istenmektedir.
TÜBİTAK’taki yeni C.4 bölümünde ;
C.4. Risk ve Finansman Yönetimi
| Projenin Yürütülmesi Sırasında Karşılaşılabilecek Riskler ve Alınacak Önlemler |
Projenin yürütülmesi sırasında karşılaşılması olası teknik, mali, idari ve hukuki riskler ile, bunların en aza indirilmesi için ne tür önlemler almayı planladığınızı (“B plan(lar)ınızı”) belirtiniz.
|
||||||||||||
Bizce destek kuruluşlarının amacı, yeniliği elde etmede oluşan engellerin deneme‐ yanılma yöntemi ile değil bir sistematik dahilinde problemlerin ele alınması, çözümlerin ön görülmesi, planlanması, elenmesi veya giderilmesinde firmanın riskini paylaşmaktır. Bu açıdan baktığımızda hibe kuruluşu haklı olarak vergilerle toplanan paranın boşa gitmesini istememektedir.
Ar‐Ge projelerinde BAKIŞ AÇISINA GÖRE sayısal hedefler başka bir değişle başarı kriterleri çok önemlidir. Örneğin bahar ayında ekin ekecek çiftçi için yağmurlu hava istenen bir şey iken aynı gün pikniğe gidecek bir aile için istenmemektedir. Risk analizi yapabilmek için geliştirilecek ürünün başarı kriterlerinin tanımlı olması gereklidir. Çünkü mevcut yöntemler için olumlu olan bir durum, yenilikçi yöntem için istenmeyen bir sonuç yaratabilir. Risklerin/belirsizliklerin bazıları sayısal hesaplama ile giderilebilirken bazıları ise tecrübe ile önlenebilir. Bu yüzden risk analizi nitel ve nicel olarak ikiye ayrılır. Biz bu özet notumuzda nitel risk analizi tekniklerden FMEA’yı açıklayacağız (Nitel Analizde, ölçü araçları kullanılmadan, nedir sorusuna duyusal açıdan cevap verebilen analiz biçimidir).
FMEA Nedir?
Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA‐FMEA Failure Mode and Effect Analysis) amaçlanan sonuçlara hataların tespit edilmesi ve istenilen sonuca ulaşmada hatanın oluşmaması için deneyimler‐tecrübe ile risk analizi yapılarak hataların istenen sonuca olan etkilerinin önceliklendirilmesi ve önlenmeye çalışılmasıdır.
FMEA TÜRLERİ
Risk analizi bir sürecin herhangi bir aşamasında yapılabilir. Örneğin ana hatları ile bir ürün geliştirme süreçlerini ele alırsak bunlar; tasarım, prototip üretim, ön seri üretimi, seri üretim, servis veya sistemin tamamını örnek verebiliriz. Kısaca FMEA, bir ürün veya hizmette oluşabilecek tasarım ve/veya proses kökenli tüm hata türlerinin giderilmesine yönelik sistematik olarak yapılan bir analizdir. Her tür hatanın, müşteri üzerinde oluşturacağı olası etkilere göre analizler yapılır. Amaç olarak ürünün pazara çıkmadan hatta prototipinin bile yapılmasından önce tasarım aşamasında giderilmesidir. Olasılık, şiddet ve farkedilebilirlik kriterlerinin her birine (1‐10) arası bir değer verilir. Bu üç değer çarpılarak 1 ile 1000 arası bir çarpım elde edilir. En fazla alan hatadan başlanarak belirlenen bir seviyenin (örneğin çarpımların sonucunun 40 ı geçmemesi istenebilir) altına gelene kadar devam edilir. Örneğin bu hata daha önce hiç gerçekleşmemiş ise veya yok gibi ise olasılık kriterine (1)değeri verilirken, hata ile karşılaşmanın hemen hemen kesin olduğu bir durumda ise olasılık kriterine (10) değeri verilir.
Risk analizinin Ar‐Ge projelerinde uygulanmasında çıkan sonuçlar özellikle yeni prototipte uygulanabilecek yöntemlerin elenmesi, ön seçimlerin yapılmasını sağlamaktadır. Ayrıca ön seçimi yapılan yöntemle ilgili literatür taramada nelerin araştırılması gerektiği, hangi mühendislik tekniklerinin uygulanacağı, sonlu elemanlar yönteminin kullanılıp kullanılmayacağı yanında proje ön çalışması ihtiyaçlarının da belirlenmesini sağlar. Proje başında yapılan bu çalışmalar, proje süresince de devam ettirilmelidir. Örneğin preste baskı hızının artırılması, aynı zamanda sürtünmeden kaynaklanabilecek ısınma ve aşınmaları da beraberinde getirebilir. Ünlü bilim adamı Popper’in dediği gibi proje süresince ön görülemeyen.
Aşağıdaki bağlantıya tıklayarak örnek forma ulaşabilirsiniz.
