Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM, Öğretim Üyesi
www.abdanmer.com
abdanmer@gmail.com
Güncelleme Tarihi 29/07/2021
GİRİŞ
Bazı firmalarla ilk Ar-Ge toplantılarımızda bize sıkça sorulan sorular arasında şunlar da önem taşıyor:
-Ar-Ge ile yenilik faaliyetleri arasındaki fark nedir?
-Projeye tasarımdan başlasak olur mu?
-Tasarım doğrulaması yapmamız şart mı?
-Patent ile Ar-Ge projesi arasındaki ilişki ve farklılıklar nelerdir?
-Ticarileşme ve seri üretim koşulları bu işin neresinde ? vb.
TEKNOLOJİ OLGUNLUK SEVİYELERİ (TECHNOLOGY READİNESS LEVELS (TRL/TOS )
Yeni bir ürün yada sürecin fikir-düşünce aşamasından ürünün ya da sürecin görevini başarı ile yerine getirmesine kadarki tüm teknolojik çalışmalar, Teknoloji Olgunluğu kavramı ile ifade edilmekte olup aşağıdaki 9 seviye ile açıklanır:
TRL/TOS 1 -Temel prensiplerin gözlenmesi
TRL 2 -Teknoloji konseptinin formüle edilmesi
TRL 3 – Konseptin deneysel kanıtlanması
TRL 4 – Laboratuar seviyesinde teknolojinin geçerliliğinin onaylanması
TRL 5 – Bütün ya da bileşenler itibariyle prototipin bilgisayar ortamında tasarımının onaylanması
TRL 6 – Prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,
TRL 7 – Prototipin gerçek çalışma ortamında denenmesi,
TRL 8 – Prototipin test edilmesi,
TRL 9 – Prototipin gerçek imalat şartlarında geçerliliğinin kanıtlanması.
https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/2204/trl_tubitak_4.pdf
Burada görüldüğü proje çıktısı prototip olarak imal edilip test edilerek uygunluğu başarıyla gerçekleştirilmesi gerekiyor.
TÜBİTAK-TEYDEB ve H2020 projeleri yazdıkça teknoloji olgunluk seviyeleri( )nin 1-9 arası sınıflandırılmasının önemini daha iyi anlıyoruz. Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bize sistematik bir bakış açısı veriyor. Örneğin Ar-Ge faaliyetlerinin bu seviyelerin 1-5 arası olduğunu, yenilik faaliyetlerinin minimum 6’ıncı seviyeden başladığını, 1-5 arası seviyelerin alt kırılımında; TRL 1-literatür tarama, TRL 2-3 uygulamalı araştırma, TRL 4-5 deneysel geliştirme(teknoloji geliştirme ya da tasarım ve doğrulama). Yenilik TRL 6-9 arası, TRL 6 prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi, TRL 7 prototipin gerçek çalışma ortamında denenmesi, TRL 8 gerçek ürünün testi, TRL 9 gerçek ürünün kullanım yerinde imalat koşullarında geçerliliğinin kanıtlanması. Bu işlemler tamamlandıktan sonra, seri üretim şartlarında ekonomik ölçekli üretime sıra geliyor.
TRL YA DA TOS’UN BAĞLANTILARLA AÇIKLANAN RESMİ
AR-GE VE PATENT/FAYDALI MODEL ÇALIŞMALARININ ANALİZİ
TÜBİTAK 1501-1507-1509 ve 1511 destek programlarında bize göre TRL 1 den 9 a kadar ki bütün teknolojik çalışmaların yapılması ve araştırma sonuçlarının gösterilmesi gerekmektedir. Proje önerisi hazırlarken TRL in gerektirdiği temel araştırmadan itibaren, makale, patent, Avrupa Birliği’nde çıkan projelerin incelemesi, proje ön çalışması ile mevcut teknolojik durumun ortaya konması, tasarım aşamaları, katı modelden mühendislik hesapları, bilgisayar ortamında bileşenler bazında ve sistemin tümünde tasarım doğrulama, laboratuvar ortamında prototip ön doğrulama, prototip imalat, test ve uygulama koşullarında ürünün ya da sistemin geçerli kılınması aşamalarında yapılması ön görülen faaliyetler sistematik olarak ortaya konulması gerekmektedir.
Patent çalışmalarında bizce TRL 1 ile 6 arası çalışmaların yapılması yeterlidir. Eldeki dokümanlara göre bir uzman kişi, bu ürünün prototipinin yapılabileceğine kanaat getirmesi yeterlidir, prototipi imal etmesi gerekmez. Uygulamada patent başvuru çalışmalarını gözlemlediğimiz de genelde ürün ile mevcut patent araştırması yapılıp, literatür taramanın ihmal edildiğini gözlemlenmektedir. Bizce bu uygulama eksik ve risklidir. Çünkü patent alınan bir ürün için daha önceden literatürde çalışma yapılıp kamuya mal edilmiş ise ispatlanması halinde alınan patent iptal edilebilir. Ek risk olarak alınan patente dayalı olarak vergisel teşviklerden yararlanmış isek patent iptali ile bunun cezalı olarak geri ödenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan patent alınacak yeni ürünün literatür taraması yapılmalıdır.
Faydalı model bence buluşu dışarıda tutarak yine TRL 1 ile 6 arası çalışmaların yapılması gerekmektedir. Patent için üç önemli bileşen olan buluş, yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerinden buluş unsuru dikkate alınmamaktadır.
H2020 DE TRL İN UYGULANMASI
Yukarıda ki analizlerde TRL 1 den 9 a kadarki araştırma ve yenilik faaliyetleri ile minimum TRL 6 dan başlayan prototipi tamamlanan bir ürünün ticarileşmesi için yapılan sadece yenilik faaliyetlerinin açıklanması H2020 de net bir şekilde karşılığını bulmuştur. İlan edilen çağrılarda proje çalışmaları ile hangi seviyeden hangi seviye hedef alınacağı tanımlanmaktadır.
Araştırma ve Yenilik Faaliyetlerin Tanımı: Faaliyet öncelikle yeni bilginin oluşturulmasına ve/veya yeni ya da iyileştirilmiş teknoloji, ürün, süreç, hizmet ve çözümüne dair yapılabilirliğin araştırılmasına(keşfedilmesine) yardım eden faaliyetlerden meydana gelir. Bu amaçla, temel ve uygulamalı araştırmayı, teknoloji geliştirme ve entegrasyonu, laboratuar ya da simüle edilmiş (çalışma ortamına benzetilmiş) ortamdaki küçük çaplı prototipler için test ve doğrulamayı içerebilir. Projeler, gerçek çalışma ortamına yakınlık içinde teknik yapılabilirliğini göstermeye yardımcı olmak amacıyla sınırlı ölçüde demonstrasyon (performans gösterimi) ya da pilot faaliyetleri kapsayabilir.
Yorum; TRL in 1 den 9 a kadarki tüm seviyelerini kapsadığını görmekteyiz. Buradaki Ar-ge çalışmaları daha yoğun olduğundan Avrupa Komisyonu direkt maliyetin %100 ile üzerine % 25 genel giderlerin-ovearhead- ilavesiyle bu oran % 125’e kadar hibe oranı çıkabilmektedir.
Yenilik Faaliyetlerin Tanımı: Faaliyet ağırlıklı olarak yeni, değiştirilmiş ya da iyileştirilmiş ürün, süreç ya da hizmetlerin üretim plan ve düzenleme ya da tasarımının oluşturulmasına doğrudan yardım eden faaliyetleri kapsar. Bu amaçla, prototip, test, demonstrasyon, pilot tesis, büyük ölçekli ürün doğrulama ve piyasa kopyasını içerir.
“Demonstrasyon ya da pilot tesis” yeni ya da iyileştirilmiş teknoloji, ürün, süreç, hizmet ya da çözümünün teknik ve ekonomik uygunluğunun gerçek (ya da gerçeğe yakın) sınai ya da başka çalışma ortamında büyük ölçekli prototip ya da demostrasyonu olarak kanıtlanmasına yardım eder.
“Pazar kopyası” daha önceden performans gösterimi yapılmış, ancak pazar engelleri yada hataları kaldırma nedeniyle piyasaya uygulaması/dağıtımı yapılmamış yeniliklerin ilk piyasaya sunumu/ dağıtımını desteklemeye yardım eder. Daha önce piyasaya başarı ile sunulmuş yeniliklerin yeniden çoklu olarak piyasaya sunulması, yenilik faaliyeti değildir. Bu anlamda “ilk”in anlamı Avrupa piyasasına ya da ilgili sektöre ilk sürülmesi demektir. Çoğu kez projeler piyasadaki gerçek çalışma şartlarında sistem seviyesinde teknik ve ekonomik performanslarının kanıtlanmasını içerir. Projeler sınırlı ölçüde araştırma ve geliştirme faaliyetleri içerebilir.
Yorum; yenilik çalışmalarında prototip ürün elde edilmiş (örneğin prototip kalıp kullanılmış tek gözlü kalıp) fakat seri imalat kalıpları (40 gözlü kalıp) ile üretilmesi esnasında olabilecek problemler giderilmesi gibi veya prototip ürünün ölçek olarak 1/10 u oranında elde edilmiş iken 1/1 oranında gerçek boyutlarda üretilmesi problemlerinin çözülmesi, veya tam tersi içinde geçerlidir. Ar-Ge çalışması olmadığı veya çok sınırlı kaldığı için hibe oranı direkt maliyetin %70 ile %25 genel giderlerin-ovearhead- ilavesiyle bu oran %87,5’a çıkabilmektedir.
Kaynak:Horizon 2020 Work Programme 2014-2015, 18.General Annexes sayfa 8.
SONUÇ
Ar-Ge ve yenilik projelerini yazarken ürün veya süreçte saptadığımız sorunu giderici nitelikte teknolojinin fikir aşamasından ürün veya süreçte başarıyla tamamlanmasına kadar gereken seviyeleri gösteren teknoloji olgunluk seviyeleri bize yol gösterici niteliktedir. TRL’nin yukarıdaki açıklamasına göre projenin başarısı için 9 basamaklı adımsal ve toplamsal faaliyetlere dikkat etmek gerekmektedir.
